Monumenten en omgevingsvergunning
Het veranderen van een monument is vergunningplichtig. De toestemming voor het wijzigingen van een monument maakt sinds 2010 deel uit van de Omgevingsvergunning. In de Omgevingsvergunning is de toestemming voor bouwen, monumenten en 23 andere soorten toestemmingen samengebracht. Meestal is de gemeente het bevoegd gezag voor het verlenen van deze vergunning. Niet alle ingrepen zijn vergunningplichtig. Sinds 2012 is voor het uitvoeren van onderhoudswerkzaamheden geen vergunning nodig. Een voorwaarde daarbij is dat het materiaal, de vorm en de kleur daarbij niet wijzigen. Ook in beschermde stads- en dorpsgezichten is een beperkt aantal vergunningsvrije werkzaamheden toegestaan.
Toezicht en handhaving
De erfgoedinspectie ziet toe op de naleving van de Monumentenwet 1988 en de aanverwante regelgeving. Onlangs heeft het Rijk besloten deze taak aan de Provincie over te laten. De gemeente is verantwoordelijk voor het bouwkundig toezicht bij werkzaamheden aan gebouwde monumenten. Om deze werkwijze eenduidig en inzichtelijk te maken, ontwikkelt de Federatie samen met de stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg een ’tool’ Monumententoezicht.